U tsikbalt’aanil x Florencia
Ku tsikbalta’al bin tu kaajil tehuacan pueblai,
yaanchaj bin u chan xóot’ k’o’om k’áaxe’ tu’ux jach ku ya’abtal mejel lool ku xíitli’,
ba’ale’ yanchaj xan juntúul chan x ch’úupal jach uts tu yich le mejen loolobo’,
u k’aasile’ ma’ chéen jach uts tu yichi’,
ma’,
letie’ sáansamal ku jóok’ol tu taanaje’ u machmaj jump’éel chan xaak tia’al u bin u k’os le mejen loolobo’.
Ken suunake le chan xaake’ óoli’ chuup,
ku káajal u t’oxik le loolob ichil u baatsilo’obo’,
ti’ u tia’o bey xan ti’ u chiich.
Kex ts’o’ok u séen a’alab ti’ ma’ u k’osik le mejen loolo’,
letie’ ma’ tu p’atik u beetik,
láalaj ja’atskabe’ x ta’akumbaile’ ku bin yéetel le chan xaak tia’al u k’osik mejen loolo’.
Le mejen loole’ túune’ jach ts’o’ok u cha’aiko’ob saajkil,
tumeen jun wóol seten ki’ichpam k’aank’an rosaobe’ táaytak u láaj ch’éejsalo’ob,
tu yóo’lal túun ba’ax ku yúuchule’,
le u láak’ rosaobo’ tu beetajo’ob jump’éel múuch’táambal tu’ux tu ch’a’at’antajo’ob u beetik u kimenilo’ob,
tia’al ma’ u k’o’osolo’ob tumeen x Florencia,
ba’ale’ mix bey béeychajo’obo’ tumeen x Florenciae ka tu yilaj mina’an rosae,
tu sutaj u yich táanxel tu’uxe’ ka tu paktaj jun jaats gerberas,
ba’ale’ bey xan tu yilaj le mejen girasol táan u nuuktal ti u p’éel chan múulo’,
x Florenciae’ jets’a’an ti’,
tak tu’ux unnaj u k’uchul,
le mejen lool túun táant u yiliko’ chan naach yaan ti’ le tu’ux ku béeytal u k’uchlo’,
ba’ale’ bey jach ki’ichpantako’obo’ kex chéen u paktike’ ku chéem léembal tak u yich.
- ti’ in na’e yaan túun u yutstaj tu yich,
tumeen jach bey je’ex u boonil k taanajo’- ku chéen séen tukultik,
ba’ale’ ma’ jach u k’áat ka k’e’eyek chéen tumeen ikil u náachtal ti’ u taanaji’.
Le mejen loolobo’ tu ka’aj much’ajubao’,
ba’ale’ bejlae’ tu t’ano’ob chan ts’unu’un tia’al u k’áatiko’ob áantaj ti’,
tumeen wáa ku mina’antal mejen loole’ letio’ob yéetel uláak’ ik’elo’obe’ ma tu yantal u yo’ocho’,
¿bix túun ku kuxtal le u láak’ le ba’alche’obo’?,
beey túuno’ ka’aj jóok’ le chan ts’u’unu’uno’ jach t’uubul u tukultej,
tumeen ma’ u yojel ba’ax je’el u beetike’,
-tak ka’a tu yilaj jun jaats mejen ik’el kaab táan u chéen meyajo’ob,
ka’aj túun k’a’aj ti’ ba’ax je’el u beetike’.
Ka’aj náats’ yiknal le mejen kaabo’ ka tu tsikbaltaj le talamil yano’,
ba’ale’ letio’obe’ ma’ xan tu béeytal u jach beetiko’ mixba’al tumeen ma’ tu páajtal u náats’alo’ob ti’ máak tumeen ch’a’an saajkil tio’,
-le chan x ch’úupalo’ je’el u kíinsiko’ne’-,
ba’ale’ le chan ts’unu’uno’ ma tu p’ataj chéen beyo’,
bin u k’áat áantaj ti’ le u nojochil le muucho’obo’,
ka tu tsolaj tie’ wáa ma’ tu yáantajo’obe’ jach ma tu xáantal ken ch’éejek tu láakal ik’elo’,
le óolale’ yaan u p’áatal mina’an xan u yo’ocho’,
beyo’ tak ken ch’éejek tu láakal ba’al.
Le muucho’ob túuno’ ka ts’o’ok u much’ikubaobe’,
tu ch’a’at’anto’obe’ u beetiko’ wáa ba’ax ichil tu láakalo’ob,
tia’al beyo’,
ka jach na’ata’ak ba’ax u k’aato’ob.
Ka’a chéen bin x Florencia tu ka’aten xíimbal ichil le chan k’áaxe’,
jach tu jets’aj tu tuukul yaan u k’uchul u k’os le mejen girasole’,
ba’ale’ chéen p’el úuchak u yáa’cha’atik le tu’ux ma unaj u k’uchule’,
le muucho’obo’ káaj u síit’o’ob yiknal,
letie’ bey tu yilaj yaan ba’ax ku péek ichil le xíiwo’obo’,
ba’ale’ ma’ jach k’aasi’,
ka’a túun tu cha’a’ajóoltaj u xíimbal,
kex túun u juum le ba’alo’obo’ tu bin u k’a’antaj yiknal,
jach chúumuk yanik te tu’ux unaj u náakal ka’ach yéetel tak tu’ux yaan le girasolo’obo’,
¡chéen ka tu jayuba bey jump’éel box ya’ax nook’ tu yóok’ol tu láakal le k’aaxo’!,
ba’ale’ mix bey je’elo’,
mix xan tu yéensaj u paakati’,
tumeen wáa ka u chin u poole’ yaan u yilik yéetel u k’osik jach mejen lool mix tu xáantal ts’o’ok u kíimilo’ob,
ken ts’o’okoke’ mix tu chukik u k’ubik;
je’el túun le girasolo’obo’ chéen u yilike’ ku tukultik yaan u taasko’ob ya’abkach ki’imak óolal ken jo’op’ok u k’ubik,
chéen ti’ le je’elo’ ka tu pulaj u x no’oj ook tia’al u ch’a’ajo’oltik u xíimbale’,
le ku jáakchatik jajalkil ba’al,
ka tu yilaje’ ya’ab muucho’ob yaan tu yáanal u yook,
- u jach k’aasile’,
lúub tu yóok’ol kensa ba’ax ba’alil,
tumeen ma su’uki’,
ma’,
¡seten ya’ab muucho’ob!,
tu kucho’ob le chan x ch’úupalo’ tia’al u náachkunsiko’ob ti’ le girasolo’ob tu leemo’ob je’ex le k’iino’,
beyo’ tia’al xan u nats’iko’ob tak te tu’ux ma unaj u máan ka’acho’,
letie’ jach sajakchaji’,
tumeen tu yu’ubik u jajalkilil le muucho’ob bisiko’,
yéetel tu bin u ya’alik ka éensa’ak,
yéetel ka cha’abak bin u bin - chéen nika’aj in k’os u chan p’éel girasol - ku chéen aawtik.
Le muucho’obo’ tu sutajubao’ tia’al u bisiko’ob te xóot’ lu’um tu’ux a’alan ti’ ma’ u píit máano’,
jach ta’aytak u k’usa’ale’,
le ku yawatik:
¡wáa ka cha’akene’ex,
mix bik’in kin ka’a k’os lool - chéen taak in bin yiknal in na’!.
Ka’a túun cha’ab tumeen le muucho’obo’,
jach séeba’an úuchak u k’i’itbesikubao’,
ka tu ya’alaj jun súutuke’ mina’an muucho’ob yiknal…..
Ka’aj ts’o’ok u yúuchul le je’el ti’ le x Florenciao’,
jeta’an áalka’ tu beetaj,
ma je’el jumpuli’i,
mix suunaj u síij nikteo’bi’,
ichil le chan xaake’ tu ts’a’a u báaxalo’obi’,
mix juntéen tu ya’alaj ba’ax ten ma’ tech u bisik nikte’ tu taanaj bejlae.
Ba’ale’ u na’e ku tukultike’ k’anchaj u na’at le óolale’,
tu kanaj ma’ unaj u k’osik mejen looli’.
Chéen yaan k’iin ken jóok’ok yéetel u yuumo’ob tu kibuuts’o’obe’,
ku yilik u síit’ juntúul muuch tu ch’eenebil le kisbuuts’o’,
le je’ela’ tia’al u k’a’ajsa’al tie’,
ti’ yano’ob te’elo’,
tia’al u kaláanto’ob le mejen loolobo’
Le mejen ik’el yéetel le ch’íich’obo’ láayli’ jach tu nib óolto’ u meyaj le muucho’obo’,
tumeen u yojelo’ob yéetel le ba’ax tu beeto’obo’ je’el u béeytal u kuxtalo’ob yéetel jets’óolalil te chan xóot’ k’áax jats’utskíina’an tumeen tu láakal le loolobo’.
AUTORA DEL CUENTO
Isabel Gama
TRADUCCIÓN Y LOCUCIÓN
EN MAYA DE YUCATÁN
Lilia Hau Ucán
CORRECCIÓN Y REVISIÓN
DE ESTILO EN ESPAÑOL
Ytzel Maya
ILUSTRACIÓN Y DISEÑO EDITORIAL
Jessica Mitzy Reyes Juárez
RESPONSABLE DE DISEÑO
DEPARTAMENTO DE DISEÑO MULTIMEDIA
Fernando Ivan Dupotex Herrera
DESARROLLO DE AUDIOLIBROS
DEPARTAMENTO DE DISEÑO DE
MATERIALES DE LENGUAS INDÍGENAS
Luis Flores Martínez
INSTITUTO NACIONAL DE LENGUAS INDÍGENAS
DIRECCIÓN GENERAL
Juan Gregorio Regino
DIRECCIÓN DE POLÍTICAS LINGÜÍSTICAS
Alejandra Arellano Martínez
DIRECCIÓN DE COMUNICACIÓN SOCIAL
Rogelio Hermenegildo García
RESPONSABLE DE LA PUBLICACIÓN
COORDINACIÓN DE DIFUSIÓN
Y ASUNTOS INTERNACIONALES
Gloria Jadra Gutiérrez