Kuiñi Yoo
In cha’a ni chakoo nu ñu’u ñuñiviya in maa ra lu’ugan ta amigu tu ra chi in ri kuiñi lu’u.
Soko yoni chito cha kuu amigura chi ri kiti ku’u lu’uya,
io xe’e chi vati tiempua uchi ui kuia maa ra lu’a chikara ta kee tura sikira nu yutu vati,
chinu tura nu iti ka’nu ta chakosora tura chata tu maa ri kuiñi lu’uya ti.
Luna ni chaku nani tu maa ra lu’a,
ku’aya tava si’ira sivira vati chakuaa cha io yoo chaa,
chakuaa cha ndichi xaan ñu’u yoo chakuaagan ni kakura ti.
Ña’ni amigura ni chakoo nu chikara escuela,
soko in domingu kuuchi,
ta keera ta kuanra yuta vati va naki’ira nduta ta kuucha cha nde’era chi in ri kiti ku’u lu’u cha ni chikuri tichi in taka kini kaa,
in kiti ku’u lu’u taki xaan kuuri ti ta io nda’yuri indiri tichi takaya i’a,
vati si ni chiku cha’a lu’uri chi in kaa kaa tichi takaya.
Ta vati maa Lunaya ña yu’ira kuu cha nuura nda tichi xa’vaya nu kaa maa ri kiti ku’u lu’uya yuiri cha’a lu’uri kaari,
ta kicha’a saviira chiri,
ki’inra in yutu kicha’a tavara chiri,
ta kaa in michu lu’u kaari ti,
nu ni sava’a ra’ya fuerza ta’nuni maa yutua,
su’a kuiti nuura ni kaachi ta sani ka’vinichi nuura ti.
Soko ñani sayu’ira chira keera ta kua’anra,
chaki’in yatira in navaja cha ni nakoo sutu cha’nura chira vati va kuatiñura chi tacha chini ñu’ura kati maa ra chani’a chira.
Keta ra ve’era ta yoni sutura io ta kuu cha kee ndikora ta vachira nda nu kaa maa ri kiti ku’u lu’a.
Ora ketara,
cha kaa nda’viri cha chava kuiri,
yuiri cha’a lu’uri kaari nda’yuri,
chakuiñi chitini maa Lunaya ta ni ti’ira punta navajara yu’u kaa kaaya vati na nunachi kunira,
ta ndu taya ni che’e keeni maa ri kiti ku’u lu’uya tichi tachaya;
sanda chini nia ri’a keeri i’a ta ni chinuri kua’anri tichi ku’u chicha.
Io yaa maa Lunaya vati si ni sakakura chi maa ri kiti ku’u lu’uya ta keera ta chio koo ndikora ve’era ti.
Keta tiempu cha ni sama maa ñuñiviya ta ni sama ta’an tu maa Luna,
vati kani su’a cha’ara ta chicha su’a tatu cha’ara nde’o,
chicha su’a sokora ti nda xini chitira ketache’e.
Ndi’i cha ini tindeera chi si’ira vati xikoña ñaa kuati su’a ndaku maaña lucha ñuu nu ioñi,
cha na’a chika maa ra lu’uya escuela,
ta iti kua’anira ta sikira chi amigura ta kachinu ratra,
vati yaa xaa maa ra lu’uya kunura chi amigura ti.
Io cha’a nani’i maa ra lu’a mancha maa ri kuiñi lu’a tichi yava,
soko tei cha ña nde’eni tura señari ndakura vati chana ña kuyu’i amigura ti,
kua’a tiempu io cha cha nde’era manchari tichi ku’u,
ña’niga tata ri’a io cha va naari,
vati maa ru ñivigan taru cha’ni chiri tari,
maa ra lu’a ñani saxinira cha va kua’nu maa ri kuiñi lu’uya.
In cha’a chinura kua’anra tichi ku’u,
kuni maa ri kuiñi lu’uya keeri tichi ku’u nu indiri ta kunu ta’anri chira ni kuniri,
soko maa amigu maa Lunaya tuku ku’a ni saxini ratra va ka’ni ri’a chi ratra ti kavinira,
chinura ratra kua’anra ta nakoo i’ni ratra chi maa Luna,
ndoo maa Lunaya nde’era chiri,
ñani katura nakatio,
vati sui maa ri michu lu’a kuuri chicha su’a kuiñi cha’nu cha kuuri viti.
Nde’e maa ra lu’a chiri ta kicha’a kachinu ra chiri,
kuuni ratra amigu,
io cha’a kee maa ra lu’a chakaka kuura chiri tichi ku’u ti.
Ni kuni casi amigu maa Lunaya nuura vati na ña tu’a xaanra chi maa ri kiti ku’uya,
soko maa Lunaya saña nuura chi amigura cha kati maa ri kiti ku’uya ta chisora tura ndayu sati’o si’ira cha na kachi maari kuiñi lu’a,
tava cha kuu iki yuta kuatigan quesugan,
vati yaa xaan maa ri kuiñi lu’a kachiri ndayuya.
In cha’a,
kaketa in maa ru raigan taru ve’e sutu maa ra lu’ya vati va kuiso taru chi sutura ta chi si’ira ti,
vati ñi’ya tañi kumi kuiñi lu’uya kati taru,
soko ña chito ñi’ya ñaa cha ka’an ru’a taru.
Nu chini maa Lunaya cha ka’an taru ku’aya ni chinura kua’anra nda tichi ku’u nu io maa kuiñi lu’u amigura,
keeni maa ru raian taru ta kua’an ta’anni taru ndiku taru chira.
Soko ni’i xaan ni chinu maa Lunaya ta vati si listu xaanra samanira ku’a kua’anra chinura,
nda yati ñuu chisora chi taru ta maa ru raiya taru saxini taru vati si yoni va nde’e cha ndaku taru chi maa ra lu’uya,
soko nde’e policía chi taru ti,
vati si tui policía chika yatiya.
Xiko tu’un maa Lunaya chi maa ru raiya taru ta chiso policía chi taru inga ñuu.
Sutu maa ra lu’a ta si’ira sama ñi tañi ve’eñi inga chio nu yoni va nani’iga chiñi ti.
Maa Lunaya ñani saña kuitira chi amigura cha kunura chiri io cha’a.
Ta vati,
maa tu’un chinuya sana’a chira cha na ni’ira medalla kuenda chaara chinugan tra.

AUTORA DEL CUENTO
Isabel Gama

TRADUCCIÓN Y LOCUCIÓN
EN MIXTECO DEL OESTE DE LA COSTA
Hermenegildo López Castro

CORRECCIÓN Y REVISIÓN
DE ESTILO EN ESPAÑOL
Ytzel Maya

ILUSTRACIÓN Y FORMACIÓN
Lilia Isabel Martínez Ruiz

RESPONSABLE DE DISEÑO
DEPARTAMENTO DE DISEÑO MULTIMEDIA
Fernando Ivan Dupotex Herrera

DESARROLLO DE AUDIOLIBROS
DEPARTAMENTO DE DISEÑO DE
MATERIALES DE LENGUAS INDÍGENAS
Luis Flores Martínez

INSTITUTO NACIONAL DE LENGUAS INDÍGENAS

DIRECCIÓN GENERAL
Juan Gregorio Regino

DIRECCIÓN DE POLÍTICAS LINGÜÍSTICAS
Alejandra Arellano Martínez

DIRECCIÓN DE COMUNICACIÓN SOCIAL
Rogelio Hermenegildo García

RESPONSABLE DE LA PUBLICACIÓN
COORDINACIÓN DE DIFUSIÓN
Y ASUNTOS INTERNACIONALES
Gloria Jadra Gutiérrez