Lejkixtaláb

ot: pelchik i ik', axe'chik kwechochól ani in kwa'al in kwetém tajáx.

tsabál: pelchik jant'oj kwechodh, wa'ats ts'ejkadh k'al i ik', ani wa'ats ts'ejkadh k'al i t'ujub. Wa'ats axi toninilchik alchik a ot ani yabchik in kwa'al in kwetém tajáx.

An káw axi matidh

átomo: játs k'al ti ts'ejkadh patal axi wa'ats, ejtil an ko'nelchik ani an ts'ojólchik, axi wa'ats ti al i tsabálil, axi i ejtowal ki tsu'uw al i xe'éts ani ál wawá'. 

células: játs an jant'oney axi lej t'ijax, in kwa'al in ejatal. I t'u'úl, in t'u'úl an ko'nelchik ani an ts'ojolchik ts'ejkadh k'al yán i cŽlulas.

fusiones nucleares: pel tam tsáb i ‡tomos u junkunal ani in ts’ejkál jún pulik, al axé’ xi ts’ejkanél u ts’ejkanal i tajaxtaláb. Antsaná’ tu tajk’anal a otchik. 

molécula: tam tsáb óx i ‡tomos k'wajatchik junkudh po yab in ts'ejkalchik jún i pulik átomos, i uluwal abal axé' játs jún i molŽcula. 

Próxima Centauri B: játs a ot axi k'wajat lej utat ti al an k'ak'al.

tecnología: pel an junkudhtaláb, axé' ts'ejkadh k'al i exlanél, i eyendhanél ani k'al jant'ini' u ts'ejkanal jant'oj al jún i exobintaláb. 

Vía Láctea: játs an pulik xe'etstaláb ju'taj wawá' u k'wajíl.

An it káw axi ts'ejkadh

eyendhanél (dispositivos): pat'ál axi tu tolmiyal ki ts'ejka' jant'oj.

in k'ot'bíl i beklák (radiografía): pel jún i k'otbiláb axi kanchinal i beklák, axé' u awil ka ts'ejkan tolmidh k'al an tajaxtaláb axi bijiyab X.

Met'omtaláb an k'aylál Austral (Observatorio Espacial Austral): pel jún i atáj xi k'wajat ti kwenchaláb Chile, ju'taj u junkunalchik an alimchik axi in exobnalchik a ot, an pakdha' xe'etstalábchik ani an tsabalchik.

pakdha' xe'etstaláb (galaxias): antsan bijiyab an tamkudh otchik, ik', tsabálchik ani pojodh . 

pat'ál axi tu tolmiyal abal ki ejtow ki tsu'uw axi lej t'ijax (microscopio): axé' xi pat'ál tu tolmiyal abal ki ejtow ki tsu'uw axi lej t'ijax axi yab in ejtowal kin tsu'uw i wal. 

tajaxtaláb axi bijiyab X (rayos X): tajaxtaláb axi yab i ejtowal ki tsu'uw po in kwa'al lej yán in tsapík ani in ejtowal kin wat'enchij i t'u'ul ani ka ulits ma ti beklák.

tsapiktaláb axi yab jayk'i' u talél (energía renovable): axé' xi tsapiktaláb yab jayk'i' u talél, wa'ats axi tekedh u owel abal ka taliy, ejtil in tsapík an k'ak'al.