online website builder

¿Chú regá osiwá rarámuri neraá?

Estáro Chiwáwa ko rarámuri ra’icháriwa. Nokí suwábaka ra’íchali mápu jéna’í oseríchi uchucháiru ko, rarámuri neraá osiíru. Instituto Nacional de Lenguas Indígenas ko aní mápu maríana kayaáme nirú rarámuri ra’ichaára ko, mápu jéna’í osiíru ko variante central aneríwa, jé reká berá ra’icháriwa aminá Wachóchi, Noraáchi, chimí ajaréana murípi ayéna chó.

Jéna’í oseríchi ko ajaré bawerári náti osiíru; konsonántes a’rí bokáles aneríame. Kastíyati berá chópi yíri néwarería mápu arí osiwá ko ba:

Konsonántes ko jú:

b ‘bikiá’

ch ‘cháti’ 

g ‘ga’rá’

j ‘jípe’

k ‘ke’

l ‘láname’

m ‘murípi’

n ‘nasípa’

p ‘pachánara’

r ‘rayénari’

s ‘seporí’

t ‘tamujé’

w ‘we’ré’

y ‘rayénari’

’ ‘ba’wí’

Bokáles ko jú:

a ‘ayéna’

e ‘éka’

i ‘iyíri’

o ‘obé’

u ‘ukí’

Rarámuri mápu na’í osirúame jú ko ta rewarába RARÁMURI RA’ÍCHARI, kíti ko nokí suwábaka namúti rewará ko –ri náti suwía, mápu reká bamíbari, tarári, keparí, nakarówari, ajaré wiká ché ra’íchari ma. Mápu arí ta RARÁMURI RA’ÍCHA osá ko, pe aní chú noká jaré pakótame, pe ke tási namúti rewará. Échi kítera berá ta rarámuri ra’íchari narí rewarába ba.  

Jarécho pakótame rarámuri neraá osaáme ko jú:

  • CABALLERO, Gabriela, Choguita Rarámuri (Tarahumara) Phonology and Morphology, tesis de doctorado, University of California, Berkeley, 2008.   
  • INALI, Catálogo de las Lenguas Indígenas Nacionales, México, 2009.
  • MORALES MORENO, JOSÉ ISIDRO, Estructura de cláusula, foco y tópico en rarámuri de Rochéachi, Chihuahua, tesis de maestría, México, CIESAS, 2016.