Dhi’ mi’ na pai’ ma’n jum jumpadaji jix bhai’ mi’ xi a’nda’ na jax kai’ñkam jup jum kai’ch gu palabras gui’ na jix xijaim jum kai’ch, no’m cham matit kɇɇ, ja’p na jax ya’ nach pai’ ba ja ua’nim dhi palabras.
Taiñbuidhixkam u’uan
átomo: Pui’ñi jum tɨtɨ’ gux io’m ɨ’lhi’ch na jɨ’x jix bhai’m ɨ’kɨ’ piam nam tatsa’ gu materia tɨgɨm. Bɨx na tu’ jix bhai’ nach dhagia’, gux io’m ɨ’lhich ga’n átomos jum tɨtɨ’ am.
cáncer: dhi’ ja’p dakam gu kokdi’ nap jum bua na ba’ cham bhai’ gɨ’lhia’ gui’ na jich chuku’ kɨ’n jum da’.
ciencia: ja’p dakam gu matda’ echkadix kam na ba’ bhan tum mamtɨ na jax ja’k xim buada’ gu tu’ nañ jix machim ka’.
dispositivo: mamakin ɨ’lhich nam jup tu bua na tu’ kɨ’n jix bhai’ka’ ja’pa na jax gu nano-robot.
física: dhi’ pui’ jum tɨtɨ’ gui’ na mamti na jɨ’x jix chu bhai’ gio ba’ na tu’ ya jai’ch, ja’p na jax gu tumaxdharkam gui’ nach cham nɨi’ñ gio gui’ nach nɨi’ñ.
fusión nuclear: dhi’ pui’ jum bua am na pai’ dhuk gu particulas gui’ na mi’ na pai’ gu átomo map jum dagia’ jix io’m jix choiñ kɨ’n, nam ba’ jumaip duñia’ gu átomo.
gas: dhi’ pui’m tɨtɨ’ gu kubhɨxga’n gu tu’ no’ totpok.
hidrógeno: ma’n na ja’p tum gu kubhɨx na mui’ kap jix jai’ch, nam ki’n jup dunix mui’ na tu’ jix chu jai’ch anterkap. Dhi’ na pai’dhɨr gu átomo bɨx jup tum bua.
horno de microondas: dhi’ gu máquina gui’ na tu maxdhakarkam gui’ nach cham nɨi’ñ a’ na ba’ tu juka’ñdha’ gu koi’.
microscopio: makin na bhan gɇ’ jix maxka’ gui’ nach cham bhai’ nach chɨgia’ gu pui’ na gux io’m jir ɨlhi’ch.
molécula: jɨ’k gok piam jai’ up gu átomos kɨ’n jup duñix, map jum da’ am, pui’ñim ja’k up tu duñix gu bixchu’.
nano-robot: dhi’ pui’ jum tɨtɨ’ gu maquina ɨlhi’ch alh na dɨlh tu juanda’ nam pui’ ja’k xi dhuji, na jir ja’xbi’ na gu nanómetro.
nanómetro: dhi’ pui’ jum tɨtɨ’ gui’ na bhan jum jupaba’n gu tu’ jix io’m ɨ’lhich, pui’ na jax no’ ñich gu ma’n metro nañ ɨ’kɨa’ diez kap, gio ba’ dhi’ ma’n gui’ nam ɨ’kɨa’ cien kim up, gio ba’ baikim pup cien kim, gui’ na jɨ’x bi’ya’ ba’ jir ma’n nanómetro.
nanotecnología: jir dhi’ gui’ na ja mamtɨ gio nap tu bua gu ɨlhi’ch gu máquinas nam jir ja’xbi’ na ma’n nanómetro.
partículas: dhi’ pui’m tɨtɨ’ gu tu’ na pix gu tumkiga’n. Gux bii na bi’ya’ ba’ pui’ jum tɨɨtɨ’ particulas.
polvo: jir dhi’ gu matai ga’n gu dɨbɨr not jix io’m ba bimkɨ, na ja’p tui’ka’ na tu’ kubhix.
Próxima Centauri B: Dhi’ pui’ tɨɨ’ gu oi’ñga’n gui’ na xikolh jim na pai’ gu ju’ba próxima centauri.
Próxima Centauri: dhi’ pui’ tɨɨ’ gu ju’ba gui’ na mia’n daa na pai’ gu tanolh.
rayos x: dhi’ gu tumaxdharkam nach cham nɨi’ñ na jix io’m jix o’ gio ba’ na jakdɨr pu buan na pai’ guch bakxi’ hasta a’o ta’m a’jɨ.
temperatura: dhi’ gui’ na bhan jix matɨ’ ka’ na jix jɨpi’ñ piam na jɨ’x jix choiñ gu tu’.
Xibkam u’uan
Dhi’ pui’ kat jup jum kai’ch no’t xibkam jup jum duu gu palabra.
da’nkar (célula): dhi’ pui’ jum tɨtɨ’ gux io’m ɨ’lhich nam dudua, gui’ na ki’n map jum daa’ gu tuku’n gu tu’ na pix.
tumaxdharkam (luz): dhi’ ba’ bix map pui’ kat jap bam kai’ch luz gui’ nach cham nɨi’ñ gio gui’ nach nɨi’ñ.