Xúgi ìyìì' rí nàwa'thá wíí nàkà inúú xàbò Mè'phàà gìjmá rí màjne mbàà nakhúu Xtánguu xú mì'tháán ajngáa mè'phàà (Carrasco, 2006). Xtánguu rígé' phú mbàà mbàyú, naxná ìdé xó mì'tháán jamí màgíxnuu ìyìì'  Mè'phàà. Rú'khuè kajngó asndo ìyìì' rí nà'tháán xó watrá'a numbaa ine mbòo científico nìwa'thá wíí ne Mè'phàà, gè nìjmaá xtánguu xó mi'tháán ajngá ló'. 

Gè, thímá mbá skíñú mijna gùwà' (29) tsina (alfabeto) rí nàjmúu xúgíin xàbò Mè'phàà mutháán ajngúu. 

A/a - B/b - Ch/ch - Dx/dx - D/d - E/e - F/f - G/g - I/i - J/j - K/k - Kh/kh - L/l - M/m - N/n - Ñ/ñ - Ŋ/ŋ - O/o - P/p - Ph/ph - R/r - S/s - Ts/ts - T/t - Th/th - U/u - W/w - X/x - Y/y

Xú'khó ja'yoo màfra'à ló' rí è'è (') ñajún mbá tsina tsí narothó mù'ù wambá tsíxkri'khu (vocales) jamí nàxtí'khúu idé awún ajngáá.

gajma è'è (')	nanguá gajma è'è (')
na'kha (vengo)	rí'ná (aguate)
nakha (se quema)	ríná (salado)

Awún ajngá Mè'phàà rigá' atsú a'wá (tres tonos); tsídà' (alto), tikhu (medio) jamí mbayíí (bajo). Wambá a'wá najmuu tsina tsí nambayu maxtí'khu idé, atiaxé matiyaa:

a'wá tsídà'	a'wá tikhu	a'wá mbayíí
( ´ )	( ) nangua jayaa tsina	( ` )1
ñúú (miel de ellos)	ñuu (mecate)	ñùù (masa, gusano)

Ja'yoo rí majan màmáñá ló' màjmaá wambá tsina awún a'wá kajngó mitsáá aguma jamí agixnú ìyìì' Mè'phàà.